- Trong triết học Mác–Lênin, câu này nhấn mạnh trong đời sống xã hội và thực tiễn, vật chất (điều kiện kinh tế, hoàn cảnh sống) ảnh hưởng rất mạnh đến nhận thức của con người.
Ví dụ: Người nghèo sẽ có những lo toan cơ bản khác với người giàu → ý thức, tư tưởng bị giới hạn bởi nhu cầu sinh tồn.
Nó đúng trong phạm vi thực hành xã hội, lịch sử nhân loại, nhưng không phải chân lý tuyệt đối ở tầm vũ trụ.
✅ Ở tầm vũ trụ thì sao?
Vật chất không phải gốc rễ.
Vật chất chỉ là biểu hiện cô đặc của năng lượng, còn năng lượng có nguồn gốc từ ý thức.
Theo nhiều truyền thống tâm linh (Vedanta, Kabbalah, Phật giáo nguyên thủy, vật lý lượng tử hiện đại):
Ý thức là nền tảng (Field of Consciousness) → tạo ra năng lượng → năng lượng cấu thành vật chất.
Nói cách khác: Không có ý thức, sẽ không có hiện tượng vật chất.
Vật chất chỉ là “ý thức chậm lại” (consciousness slowed down).
✅ Vậy cái nào quyết định cái nào?
Ở cấp độ xã hội – vật lý thông thường:
Vật chất ảnh hưởng đến ý thức (ví dụ môi trường sống, dinh dưỡng, não bộ → nhận thức).
Ở cấp độ nền tảng (metaphysical):
Ý thức tạo ra vật chất → vật chất là công cụ để ý thức trải nghiệm chính nó.
Đây cũng là lý do các nhà huyền học nói:
“Tất cả chỉ là trò chơi của ý thức.”
✅ Liên hệ với khái niệm Nguồn (Source)
Nguồn (The Source) = Ý thức Gốc vô hạn → tự phân tách thành vô số tiểu ngã để trải nghiệm.
Thế giới vật chất = sân khấu mà ý thức tự tạo ra để chơi trò “tôi là ai” trong giới hạn.
Nên xét ở cấp này: Ý thức là nguyên nhân, vật chất là kết quả.
Kết luận:
Câu của Mác đúng trong một tầng thực tại hạn hẹp (đời sống vật lý, xã hội).
Nhưng xét ở cấp vũ trụ: Ý thức là gốc, vật chất là biểu hiện.
